In ons depot in Wondelgem, ergens op een verloren rek, bevindt zich een mysterieus en nogal luguber object. Het is een houten constructie in de vorm van een een kleine doodskist. Maar dan erg klein, amper een halve meter lang. Voor een kindje? Een huisdier? Het is moeilijk om ernaar te kijken zonder een rilling te onderdrukken.
Maar het wordt nog vreemder. Als we het kistje openen en – na even te slikken – erin kijken, zien we iets onverwachts. Het kleinood bevat geen stoffelijke resten (gelukkig) maar een stapeltje gevouwen en enigszins vergeelde papieren.
‘Ik ondergetekende Francis … fabriekwerker, geboren te Gent den twee-en-twintigste januari achttienhonderdzesenveertig, drukt hierbij mijnen wil uit om zonder eenige godsdienstige plechtigheid, van welke godsdienst ook, begraven te worden op het gemeentekerkhof buiten de voormalige Brusselschepoort.’
De brieven – testamenten eigenlijk – getuigen van een schrijnend verleden. In de 19e eeuw begonnen mensen zich af te keren van religieus denken, maar de druk van kerk, samenleving en zelfs de eigen nabije familie was zeer groot. Bij leven kon een zogeheten ‘vrijdenker’ nog de eigen opvattingen verdedigen, maar na het overlijden koos de familie vaak toch nog voor een katholieke begrafenis.
Om dit te voorkomen drukten de vrijdenkers hun laatste wil uit in een geschreven document, waarvan ze dan een kopie onderbrachten bij de Socialistische Vrijdenkersbond van Gent.
Het is die Vrijdenkersbond dit het kistje liet maken. De wilsbeschikkingen werden hierin bewaard. Bij demonstraties op straat of plechtigheden in de openbare ruimte werd het kistje door de leden meegedragen. Het was dus een nogal macabere vorm van reclame. Maar in deze donkere weken kunnen we daar wel begrip voor opbrengen.
Amsab-ISG bewaart nog veel meer van dergelijke getuigen uit een duister verleden, sporen van de soms wanhopige strijd van gewone mensen om hun eigenheid te verdedigen en respect af te dwingen. Blader eens door onze onlinecatalogus, je bent altijd welkom in onze leeszaal!
© Amsab-ISG - Nadine Gussé en Donald Weber
